सदाचार
( क ) यस्मिन् देशे य आचारः पारम्पर्यक्रमागतः ।
वर्णानां सान्तरालानां स सदाचारः उच्सते ।।1।।
अन्वयः - यस्मिन् देशे वर्णानां सान्तरालानां पारम्पर्यक्रमात् आगतः यः आचारः सः सदाचारः उच्यते ।
सरलार्थ - जिस देश में सभी वर्गो का तथा वर्गो के बीच आए सभी उपवर्गो का परम्परा क्रम से प्राप्त जो व्यवहार है , वह सदाचार कहा जाता है ।
( ख ) श्वः कार्यमघ कुर्वीत पूर्वाह्ण चापराह्णिकम् ।
नहि प्रतीक्षते मृत्युः कृतमस्य न वा कृतम् ।।2।।
अन्वयः - श्वः कार्यम् अध कुर्वीत , आपराद्धिं च पूर्वाहे (कुर्वीत) । मृत्युः न हि प्रतीक्षते । अस्य कृतं न वा कृतम् ।
सरलार्थ - आने वाला कल का कार्य आज करें तथा दोपहर का कार्य सुबह (करें) । मृत्यु निश्चित रुप से प्रतीक्षा नहीं करती है । कार्य किया गया अथवा नहीं ।
(ग) सत्य॑ ब्रूयात् प्रियं ब्रूयात् न ब्रूयात् सत्यमप्रियम् ।
प्रियं च नानृतं ब्रूयात् एष धर्म: सनातन: ।॥|3॥।
अन्वयः - सत्यं ब्रयात , प्रियं ब्रूयात् । अप्रियं सत्यं न ब्रूयात् । प्रियं च अनृतं न ब्रूयात् । एषः सनातनाः धर्मः (अस्ति) ।
सरलार्थ - सत्य बोलना चाहिए , प्रिय बोलना चाहिए । अप्रिय़ सत्य नहीं बोलना चाहिए । और प्रिय असत्य नही बोलना चाहिए । यह (ही) सनातन धर्म है ।
(घ) सर्वदा व्यवहारे स्यात् औदार्य सत्यता तथा ।
ऋजुता मृदुता चापि कौटिल्यं न कदाचन ॥॥4॥।
अन्वयः - व्यवहारे सर्वदा औदार्य सत्यता तथा ऋजुता मृदुता च अपि स्यात् , कदाचन कौटिल्यं न स्यात् ।
सरलार्थ - (मनुष्य के) व्यवहार में हमेशा उदारता , सत्यता (उसी प्रकार) सरलता और कोमलता भी हों । कुटिलता कभी नहीं हो ।
(च) श्रेष्ठ जन॑ गुरु चापि मातरं पितरं तथा ।
मनसा कर्मणा वाचा सेवेत सततं सदा ॥5॥।
अन्वयः - श्रेष्ठ जन॑ गुरु मातरं पितरं च अपि सदा मनसा कर्मणा तथा वाचा सततं सेवेत ।
सरलार्थ - सज्जन , गुरुजन और माता-पिता की भी हमेा मन से , कर्म से उसी प्रकार वाणी से निरंतर सेवा करनी चाहिए ।
(छ) मित्रेण कलहं कृत्वा न कदापि सुखी जनः।
इति ज्ञात्वा प्रयासेन तदेव परिवर्जयेत् ॥॥6।।
अन्वयः - मत्रेण (सह) कलहं कृत्वा जनः कदापि सुखी न भवति । इति ज्ञात्वा तदेव प्रयासेन परिवर्जयेत् ।
सरलार्थ - मित्र के साथ झगङा करके (कोई) व्यक्ति कभी भी सुखी नहीं होता है । यह जानकर उसे (झगडे को) प्रयास करने से टाल (छोड़) दे ।
S.no | Chapters |
---|---|
1 | सुभाषितानि |
2 | दुर्बुद्धि: विनश्यति |
3 | स्वावलम्बबम् |
4 | हास्यबालकविसम्मेलनम् |
5 | पण्डिता रमाबाइ |
6 | सदाचार |
7 | सङ्कल्प: सिंद्धिदायक: |
8 | त्रिवर्णः |
9 | |
10 | विश्वबन्धुत्वम् |
11 | समवायो हि दुर्जयः |
12 | विद्याधनम् |
13 | अमृतं संस्कृतम |
14 | अनारिकायाः जिज्ञासा |
15 | लालनगीतम |
Very nice explanation
ReplyDeleteYe ncert ka chapter nahi h plz right chapter add karo
ReplyDeletesahi chapter hai bas pehla shlok alag hai pagal
Deletethnx
ReplyDeleteOp website
ReplyDelete1st ke alawa baki sare sahi hai aur explanation bhi baria hai
ReplyDeleteVery nice explanation
ReplyDeleteVery good
ReplyDelete