Sanskrit translation of chapter 3 स्वावलम्बबम्‌ in hindi class 7

स्वावलम्बबम्‌


(क) कृष्णमूर्ति: श्रीकण्ठश्च मित्रे आस्ताम्‌। श्रीकण्ठस्य पिता समृद्ध: आसीत। अत: तस्य भवने सर्वविधानि सुख-साधनानि आसन्‌। तस्मिन्‌ विशाले भवने चत्वारिशत्‌ स्तम्भा: आसन्‌। तस्य अष्टादश-प्रकोष्ठेषु पञ्चाशत्‌ गवाक्षा:, चतुश्चत्वारिशत्‌ द्वाराणि, षट्त्रिशत्‌ विद्युत-व्यजनानि च आसन्‌।
सरलार्थ- कृष्णमूर्ति और श्रीकण्ठ दो मित्र थे । श्रीकण्ठ के पिता धनी था । इसलिए उसके घर मे सभी प्रकार के सुख के साधन थे । उसके विशाल घर मे चालीस खंभे थे । उसके अठारह कमरों में पचास खिड़कियां चवालीस (44) दरवाजे और छत्तीस बिजली के पंखे थे ।


(ख) तत्र दश सेवका: निरन्तर कार्य कुर्वन्ति स्म। पर कृष्णमूर्त: माता पिता च निर्धनौ कृषकद॒म्पती। तस्य गृहम्‌ आडबम्बरविहीनं साधारणज्च आसीत्‌। एकदा श्रीकण्ठ: तेन सह प्रातः नववादने तस्य गृहम्‌ अगच्छत्‌। तत्र कृष्णमूर्ति: तस्य माता पिता च स्वशकत्या श्रीकण्ठस्य आतिथ्यम्‌ अकुर्वन। एतत्‌ दृष्ट्वा श्रीकण्ठ: अकथयतू- “मित्र! अहं भवतां सत्कारेण सन्तुष्टोउस्मि। केवलम्‌ इृदमेव मम दुःखं यत्‌ तव गृहे एकोडपि भृत्य: नास्ति। मम सत्काराय भवतां बहु कष्ट जातम्‌। मम गृहे तु बहव: कर्मकरा: सन्ति।”
सरलार्थ- वहां दस सेवक निरंतर कार्य करते थे । परंतु कृष्णमूर्ति के माता-पिता गरीब और कृषक पति-पत्नी थे । उसका घर दिखावे से रहित और साधारण था । एक बार श्रीकण्ठ उसके (कृष्णमूर्ति) साथ सवेरे नौ बजे उसके घर गया । वहां कृष्णमूर्ति ने तथा उसके माता-पिता ने अपनी शक्ति के अनुसार श्रीकण्ठ का अतिथि सत्कार किया । यह देखकर श्रीकण्ठ कहने लगा-"मित्र ! मै आप लोगों के सत्कार से सन्तुष्ट हूँ । केवल यह ही मेरा दुख है कि तुम्हारे घर में एक भी नौकर नहीं है । मेरे सत्कार के लिए आप लोगों को बहुत कष्ट हुआ । मेरे घर में तो अनेक नौकर हैं। "


(ग) तदा कृष्णमूर्ति: अवदत्‌-“मित्र! ममापि अष्टो कर्मकरा: सन्ति। ते च द्वो पादो, द्वञो हस्तो, द्वे नेत्रे, द्वे श्रोत्रे इति। एते प्रतिक्षणं मम सहायका:। किन्तु तव भृत्या: सदैव सर्वत्र च उपस्थिता: भवितुं न शकनुवन्ति। त्वं तु स्वकार्याय भ्रुत्याधीन:। यदा यदा ते अनुपस्थिता:, तदा तदा त्वं कष्टम्‌ अनुभवसि। स्वावलम्बने तु सर्वदा सुखमेव, न कदापि कष्ट भवति।'!
श्रीकण्ठ: अवदत्‌-''मित्र! तब बचनानि श्रुव्वा मम मनसि महती प्रसन्नता जाता। अधुना अहमपि स्वकार्याणि स्वयमेव कर्तुम्‌ इच्छामि।'' भवतु, सार्धद्रादशवादनमिदम्‌। साम्प्रतं गृह चलामि।
सरलार्थ- तब कृष्णमूर्ति बोला-"मित्र ! मेरे भी आठ नौकर हैं । दो पैर ,दो हाथ , दो नेत्र और दो कान । ये हर पल मेरे सहायक हैं । किन्तु तुम्हारे नौकर हमेशा और हर जगह उपस्थित नहीं हो सकते । तुम तो अपने कार्य के लिए भी नौकरों के अधीन हो । जब-जब वे गैर हाजिर होते हैं , तब-तब तुम कष्ट को अनुभव करते हो । स्वावलम्बन में सदा सुख ही है , कभी-भी कष्ट नहीं होता है । "
श्रीकण्ठ बोला-"मित्र ! तम्हारे वचनों को सुनकर मेरे मन में बहुत प्रसन्नता हुई है । अब मैं भी अपने काम स्वंय ही करना चाहता हूँ । अच्छा साढे़ बारह बज गए हैं । अब घर को चलता हूँ ।"

शब्दार्थभावार्थ
समृद्ध:धनी
चअत्वारिंशत्‌चालीस
अष्टादशअठारह
प्रकोष्ठेषुकमरों में
पञज्चाशत्‌पचास
गवाशक्षाःखिड़कियाँ
चअतुश्चत्वारिंशत्‌चवालीस
षट्त्रिशत्‌छ्त्तीस
कृषकद म्पतीकिसान पति-पत्नी
आतिथ्यम्‌अतिथधि-सत्कार
कर्मकर:काम करने वाला
भवताम्‌आपके
भृत्य:नौकर/सेवक
शब्नुवन्तिसकते हैं



17 comments:

  1. I w I want the meaning of दे हास्य

    ReplyDelete
  2. Very Nice 😁
    Superb Initiative 🥰🥰
    Very Easy to Learn 🤩🤩🤩

    ReplyDelete
  3. Lovely . We have a lot of difficulties while studying Sanskrit , but when i stated learning from here than i got 80 out of 80 in my 6th class final exams last year . Thanks a lot .

    ReplyDelete
  4. This comment has been removed by the author.

    ReplyDelete
  5. Very easy to read the lesson .. helpful

    ReplyDelete

Contact Form

Name

Email *

Message *